Thủ tục tố tụng hôn nhân dựa trên tài liệu (Đ. 1688-1690) - Lm. JB. Lê Ngọc Dũng

Thứ năm - 14/03/2019 05:04 1513

THỦ TỤC TỐ TỤNG HÔN NHÂN DỰA TRÊN TÀI LIỆU (Đ. 1688-1690)

Lm. JB. Lê Ngọc Dũng

Tố tụng dựa trên tài liệu cũng là một tố tụng có tính đơn giản và ngắn gọn, đã được áp dụng từ trước khi ban hành Tông thư Mitis Iudex. Thủ tục này được coi là đơn giản và ngắn gọn vì:
- được xử với một thẩm phán chứ không bởi hiệp đoàn ba thẩm phán;
- bỏ qua một số thủ tục thông thường;
- tuyên bố ngay hôn nhân bất thành.

1. Điều kiện

Điều 1688 quy định về điều kiện để xử theo tài liệu như sau:
Nếu có một tài liệu không thể bị phản đối hay khước biện chứng minh rằng chắc chắn có một ngăn trở tiêu hôn hay thiếu thể thức giáo luật, miễn là tài liệu này phải hiển nhiên và phải xác tín rằng ngăn trở đã không được miễn chuẩn hoặc người đại diện đã không có ủy nhiệm thư hữu hiệu.
Cần có một tài liệu chứng tỏ một trong ba điều sau:
- Có ngăn trở tiêu hôn mà đã không được miễn chuẩn;
- Thiếu thể thức giáo luật;
- Kết hôn qua người đại diện mà không có ủy nhiệm thư hoặc có ủy nhiệm thư mà không hữu hiệu (đ. 1105).
Thủ tục xử theo tài liệu được áp dụng giới hạn trong ba loại tài liệu trên, không áp dụng xử cho sự hà tỳ ưng thuận cho dù có tài liệu chứng tỏ sự hà tỳ.

2. Thủ tục

Tố tụng dựa trên tài liệu là bỏ qua một số thủ tục tố tụng hộ sự thông thường. Một số thủ tục cần giữ như sau:

2.1. Khởi sự vụ án

2.1.1. Thỉnh cầu đơn (libellus), hay gọi là đơn xin: Nguyên đơn đệ đơn lên tòa án có thẩm quyền (đ. 1501- 1506);
2.1.2. Quyết định chấp nhận đơn xin và triệu tập các bên
2.1.3. Đối tụng - Thiết lập nghi vấn: Tòa thiết lập công thức nghi vấn tiêu hôn (đ. 1677).
2.2. Giai đoạn thẩm cứu vụ án
2.2.1. Sắc lệnh thẩm cứu vụ án;
2.2.2. Thu thập chứng cớ: Các tài liệu, lời khai…
2.2.3. Sắc lệnh kết thúc thẩm cứu và công bố án từ.
Bảo hệ viên gởi Tòa bản ý kiến.
2.3. Tuyên án
Thẩm phán duy nhất soạn thảo bán án.

2.4. Công bố bản án

Thẩm phán duy nhất ra sắc lệnh công bố hôn nhân bất thành.
Trong trường hợp không thể công bố hôn nhân đó bất thành vì có thể tài liệu không chắc chắn, không có tính quyết định, thì tòa án phải xét theo thể thức tố tụng thông thường. Không thể ra bản án phủ quyết sự bất thành của hôn nhân nhờ qua thủ tục xử theo tài liệu.[1]

2.5. Kháng cáo (đ. 1689)

Điều 1689 quy định:
§1. Nếu bảo hệ viên, nhận định cách khôn ngoan rằng những thiếu sót được nói ở điều 1688 hoặc việc thiếu phép chuẩn là điều không chắc chắn, thì phải kháng án lên thẩm phán của tòa án cấp hai; các án từ phải được chuyển lên thẩm phán tòa án cấp hai, và phải thông báo bằng văn bản cho vị này biết đó là một tố tụng dựa trên tài liệu.
§2. Bên nào cảm thấy mình bị thiệt hai, thì bên đó có toàn quyền kháng án.
Tòa kháng cáo thực hiện theo điều 1690 như sau:
Với sự can thiệp của bảo hệ viên và sau khi nghe các bên, thẩm phán tòa án cấp hai phải quyết định cũng một cách thức nói đến ở điều 1688, xem có phải xác nhận bản án hay không hoặc có phải giải quyết vụ án theo cách thông thường của luật hay không, trong trường hợp này, thẩm phán gởi trả vụ án về tòa án cấp một.

2.6. Thông báo ghi chú vào sổ Rửa Tội và Hôn Phối

3. Áp dụng

3.1. Ngăn trở tiêu hôn

Luật quy định 12 ngăn trở tiêu hôn:
1) Tuổi kết hôn, đ. 1083
2) Bất lực, đ. 1084
3) Dây hôn phối, đ. 1085
4) Khác đạo, đ. 1086; 1124-1125
5) Chức thánh, đ. 1087
6) Lời khấn dòng, đ. 1088
7) Bắt cóc, đ. 1089
8) Tội ác, đ. 1090
9) Họ máu (huyết tộc), đ. 1091
10) Họ kết bạn, đ. 1092
11) Công hạnh, đ. 1093
12) Pháp tộc, đ. 1094
Trong thực tế Việt Nam, ít khi có trường hợp xử theo tài liệu nhờ có tài liệu chứng minh. Đôi khi, chỉ thấy có trường hợp đang mắc dây hôn phối của bên người lương, do họ che dấu khi kết hôn với người Công Giáo

3.2. Khiếm khuyết thể thức giáo luật

Về người, thông thường, để cử hành thành sự hôn nhân, cần thiết phải có đủ 5 người (đ. 1108§1)
- Hai người phối ngẫu
- Linh mục hay phó tế chứng hôn
- Hai người chứng
Nếu thiếu một trong 5 người trên, hôn nhân vô hiệu do khiếm khuyết thể thức.
Vị chứng hôn phải có năng quyền chứng hôn; nếu không, sự kết hôn vô hiệu.
Điều 1109 quy định về năng quyền chứng hôn như sau:
Chiếu theo chức vụ, Đấng Bản Quyền địa phương và cha sở chứng hôn thành sự trong giới hạn địa hạt của mình, chẳng những cho những người thuộc quyền, mà còn cho cả những người không thuộc quyền, miễn là một trong hai người thuộc lễ điển la tinh, trừ khi các vị ấy bị vạ tuyệt thông, hoặc bị vạ cấm chế, hoặc bị huyền chức do án lệnh hay do sắc lệnh, hoặc đã bị tuyên bố như vậy.
Điều 1111§1 quy định về quyền ủy chứng hôn như sau :
Bao lâu còn chu toàn giáo vụ của mình cách hữu hiệu, Đấng Bản Quyền địa phương và cha sở có thể uỷ nhiệm năng quyền, kể cả năng quyền tổng quát, cho các tư tế và phó tế, để chứng hôn trong giới hạn của địa hạt mình. §2. Để được hữu hiệu, việc uỷ nhiệm năng quyền chứng hôn phải được minh nhiên ban cho những người nhất định; nếu là một sự uỷ quyền riêng biệt, thì có giá trị đối với một đôi hôn nhân nhất định, còn nếu là một sự uỷ quyền tổng quát, thì phải ban bằng văn bản.
Về thể thức giáo luật bất thường, có thể tham khảo các quy định:
Điều 1112 giáo dân chứng hôn
Điều 1116 kết hôn chỉ với hai nhân chứng, trong trường hợp nguy tử…
Đặc ân Thánh Phaolô
Trong áp dụng đặc ân thánh Phaolô, việc kết hôn có thể bị vô hiệu nếu do việc bỏ qua việc thẩm vấn bên người lương mà không xin phép miễn chuẩn, theo quy định của điều 1144 như sau:
§1. Để người được Rửa Tội tái hôn thành sự, thì luôn luôn phải chất vấn người không chịu phép Rửa Tội… §2. … có thể miễn chuẩn khỏi phải chất vấn hoặc trước hoặc sau khi lãnh nhận bí tích Rửa Tội, miễn sao thấy rõ là không thể thực hiện được việc chất vấn ấy hoặc có chất vấn cũng vô ích, qua một thủ tục ít là đơn giản và ngoài toà án.
Sự vô hiệu hôn nhân do việc bỏ qua chất vấn bên người lương được xếp vào loại khiếm khuyết thể thức. Để áp dụng vào thủ tục xử theo tài liệu, Tòa cần đến giấy chứng nhận của cha sở là đã không thẩm vấn mà đã không xin miễn chuẩn thẩm vấn.
3.3. Trường hợp không có ủy nhiệm thư hữu hiệu
Giáo luật điều 1105 quy định về kết hôn qua người đại diện:
Điều 1105
§1. Để việc kết hôn qua người đại diện được thành sự thì buộc:
1⁰ Phải có một sự uỷ nhiệm đặc biệt để kết hôn với một người nhất định;
2⁰ Người đại diện phải được chính người uỷ nhiệm chỉ định, và chính họ đích thân chu toàn phận sự.
§2. Để có hiệu lực, giấy uỷ nhiệm phải được người uỷ nhiệm ký tên, và ngoài ra còn phải có chữ ký của cha sở hay của Đấng Bản Quyền địa phương tại nơi làm giấy uỷ nhiệm, hoặc của một Linh Mục được một trong hai người uỷ nhiệm, hoặc của ít nhất là hai nhân chứng, hoặc phải được soạn dựa vào một văn bản chính thức chiếu theo quy tắc của luật dân sự.
§3. Nếu người uỷ nhiệm không biết viết thì phải ghi chú điều ấy vào chính giấy uỷ nhiệm và phải có thêm một nhân chứng khác, chính nhân chứng này cũng phải ký tên vào giấy uỷ nhiệm; bằng không, giấy uỷ nhiệm sẽ vô giá trị.
§4. Nếu người uỷ nhiệm thu hồi giấy uỷ nhiệm hoặc bị mất trí trước khi người đại diện kết hôn nhân danh người uỷ nhiệm, thì hôn nhân bất thành, ngay cả khi người đại diện hay người kết ước kia không biết những việc đó.
Trong thực tế ở Việt Nam, hiếm có hôn phối cử hành qua vị đại diện.

[1] Xem Luigi Chiappetta, Il codice di diritto canonico, commento giuridico-pastorale, III Librri VII, 2 Ed, Accresciuta e aggiornata, Roma 1996, 227. (Bộ giáo luật, chú giải pháp lý và mục vụ, tập II, Quyển VII, in lần 2, có cập nhật và bổ sung).

Lm. JB. Lê Ngọc Dũng